Okul Müdürlerinin İletişim Becerileri ve Okul Kültürü Arasındaki İlişki
Siteden Alıntılarda Kaynak Gösterme:
Dr. Mehmet Birekul, ‘’ ………………..………………………… ‘’
http://www.mbirekul.com/ Erişim Tarihi:
Okul Müdürlerinin İletişim Becerileri ve Okul Kültürü Arasındaki İlişki
Dr. Mehmet BİREKUL[1]
Eğitim örgütlerinde kültür, yöneticiler, öğretmenler ve okulun alt kültürünün etkileşimi ile üretilir ve bu örgütlerin kültürel özelliklerinin incelenmesi, kültürün araştırma ve öğrenci yetiştirme süreçlerinin geliştirilmesindeki rolü nedeniyle önemlidir. Fakat bu süreçler içerisinde en önemlilerinden birisi özellikle yöneticilerin dikkat etmesi gereken iletişim becerileridir. Çünkü bir eğitim örgütü olan okullarda bu kültürün oluşturulması, yaşatılması ve geleceğe aktarılması kurumun lideri olan yöneticiler tarafından sağlanmaktadır. Eğitim örgütlerinde insan ile ilgili her şey kültür olarak nitelenmektedir. Eğitim örgütünün hizmet biçimi, gereksinimleri ve amaçlarını destekleyen bir çalışma ortamı yaratılmaya çalışılır. Burada en büyük görev eğitim yöneticilerine düşmektedir. Eğitim yöneticisi olarak müdürler, bulunduğu kuruma iyi bir kimlik kazandırmak amacıyla okuldaki personeli ile iyi ilişkiler kurmak zorundadır. İyi ilişkiler geliştirmenin yolu ise müdürlerin kişisel iletişim becerileri ile yakından ilgilidir. Bu açıdan eğitim örgütlerinde ve özellikle okul kültüründe yöneticilerin iletişim becerileri büyük önem taşımaktadır. Araştırmanın amacı okul müdürlerinin iletişim becerileri ile okul kültürü arasındaki ilişkilerin araştırılmasıdır.
En geniş düşünceyle iletişim canlılar arasında belirli ortaklaşa unsurlara dayanan bir süreci ifade etmektedir. İletişim sadece insanlar arasında değil diğer canlı varlıklar arasında da olmaktadır. Bilimsel çalışmalarda ise genellikle insanlararası iletişim ön planda tutulmaktadır (Fidan, 2011: 24). İletişim, temel anlamda bilgi, duygu ve düşüncelerin paylaşılması olmakla birlikte, aynı zamanda kişi ya da grupların davranış ve tutumlarını etkilemeye yönelik bir eylemdir (Gürüz ve Eğinli, 2011: 5). Temelinde farkında olma, ayrıntılı olarak iç ve dış dünyanın bilincinde olmanın yattığı iletişimdir. Kişinin kendini bilmesi onun kendini algılama, yorumlama, yansıtma duygu ve arzuların farkında olması demektir. Karşısındakinin farkında olan kişi ise onun davranışlarının nasıl bir iç dünyaya işaret ettiğini ve onun deneyim ve yaşantılarının ne olduğunu anlayacaktır. Kişilerarası iletişimlerin eksik iletişime dönüşmesinin sebebi yalnızca kendilerinin ve iletecekleri mesajların farkında olması karşısındaki alıcıyı dikkate almamalarıdır (Özodaşık, 2012: 44). Bu noktada iletişim becerileri önem kazanmaktadır. İletişim becerileri gelişen birey karşısındaki bireylerle iyi iletişim kurarak sorunların çözümünde etkili bir rol üstlenir.
İletişim becerileri sözel olan ve olmayan mesajlara duyarlılık, etkili olarak dinleme ve etkili olarak tepki verme biçiminde özetlenebilmektedir. İletişim becerilerinin doğuştan ve sezgi yoluyla gerçekleştiğini düşünenler olsa da pek çok çalışma iletişim tekniklerinin çoğu öğesinin öğrenilebilir ve öğretilebilir özellikler gösterdiğini göstermektedir. İletişim becerilerinin ne tür beceriler içerdiğine ilişkin görüşler farklılıklar gösterebilmektedir. Bunlardan birisinde iletişim becerilerinin sözel, sese dayalı, bedensel, dokunsal, hareket içeren mesajları ve bu mesajların çeşitli karışımlarını içerdiği belirtilmektedir (Korkut, 2005: 143).
Eğitimde iletişim becerileri okul müdürleri açısından da önemli bir konudur. Okul yönetiminin görevi, yönetimin görevinden doğmaktadır. Yönetimin görevi, örgütü amaçlarına uygun olarak yaşatmaktır. Okul yönetiminin görevi ise okulu amaçlarına uygun olarak yaşatmaktır. Örgütü amaçlarına uygun olarak yaşatmak, örgütteki insan ve madde kaynaklarının en verimli biçimde kullanmasıyla gerçekleşir. Okul yöneticisinin bunu yapabilmesi, okul yönetimi kavram ve süreçlerini iyi bilmesiyle olanaklıdır (Bursalıoğlu, 2010: 118).
Foley (2001), bir değişim uzmanı olarak müdürün okul yapısının yeniden oluşturulduğu bir dönemde öğretmenleri motive etmek ve iletişim kurmak sorumluluğu üzerinde durmaktadır. Bu amaçla müdür okul toplumunda bütünlük, birbirine bağımlılık ve öğretmenlerin adanmışlıklarına dair ilişkiler geliştirmek zorundadır. İlişkilerin zor olduğu bir süreçte bu rol daha da anlamlıdır (akt. Balyer, 2012: 80-81). Farklı bir ifadeyle okul müdürlerinin bir lider olarak etkili iletişim becerilerine sahip olması onların okul ortamındaki sorunlara karşı daha etkili çözümler bulmasında önemli bir etkendir.
Eğitim yöneticisinin izleyeceği iletişim stratejisi ve ilkeleri şöyle özetlenebilir (Bursalıoğlu, 2010: 119):
-Girişimi başkalarından önce ele almak,
-Çevresindekilerin katılma ve işbirliğini sağlamak,
-Çevresindeki liderleri de çalışmalarına katmak,
-Katılanları güdülemek,
-Başarılan işleri ortaya koymak,
-Söylentilere gerçeklerle engel olmak,
-İletişim engellerini bilmek ve değerlendirmek,
-Önemli haberleri tekrarlamak,
-Her iletişim aracından yararlanmak,
-İletişimi aralıksız sürdürmek,
-Destek ve karşıt güçleri tanımak
Netice olarak okul müdürlerinin sahip olması öngörülen yeterlik alanlarından biri, etkili iletişim becerilerine sahip olması şeklinde ortaya çıkmaktadır. İletişim sürecinde; düşünceleri net bir biçimde ortaya koyma ve aydınlatma, çift yönlü iletişime önem verme, iyi bir dinleyici olma, bilginin paylaşılmasını sağlama, karşıdaki kişiye duyarlı olma ve empatik davranma, dinleyenlerin gereksinimlerini dikkate alma vb. okul müdürlerinin göz önünde bulundurması gereken öğelerdir. Öğretim lideri olarak okul müdürleri, yönetimsel etkinlikleri gerçekleştirirken, hedef kitle olan öğretmen ve öğrencilere amaca dönük iletiler göndermek ve iletileri kontrol etmek durumundadır (Şimşek ve Altınkurt, 2009: 2).
İletişim, insanların duygu düşünce ve fikirlerini karşılıklı olarak aktarması; örgüt kültürü ise zaman içersinde üyeler arası karşılıklı ilişkilerle bir örgüdeki değerler ve normların bütünü olarak ele alındığında her iki kavramın iç içe geçmişliği açık bir şekilde görülmektedir. Örgütün yapısı ve örgüt yöneticilerinin yönetme biçimleri, örgütsel iletişimi belirlerken, örgütsel iletişimin biçimi de örgütün, yöneticiler dâhil olmak üzere tüm üyeleri üzerinde şekillendirici bir etkiye sahiptir. Başka bir deyişle iletişim örgüt kültürünün ifade buluşudur (Önsal, 2012: 55).
Örgüt kültürü ile iletişim arasında çok yakın bir ilişki vardır. İletişim yoluyla örgüt kültürünün temel öğeleri olan değerler, normlar, hikâyeler, tarih, gelenekler diğer bir deyişle örgütün sembolik dünyası yorumlanabilir (Güçlü, 2003: 156). Kowalski (2000) kültürün iletişimsel bir oluşum olarak görülebileceğini ve iletişimin kültürün oluşması, yönetilmesi ve sürdürülmesinde merkezi bir role sahip olduğunu ileri sürmektedir. Örgüt kültürü alan yazında sıklıkla belirtilen, örgüt kültürünün üst yönetimin bilinçli ve ikna etmeyi temel alan etkinlikleriyle oluşturulabileceğine yönelik ifadelerin aksine, örgüt-içi iletişim literatürde kültürün örgütteki tüm çalışanlar arasındaki iletişim aracılığıyla oluşturulduğu ve devamlılığının sağlandığı belirtilmektedir (Gizir, 2007: 2549).
Okullarda yönetici ve işgörenlerin ortak davranmasını sağlayan başat unsur okul kültürüdür. Bu noktada okul müdürünün davranışları büyük önem taşır. Bu önem, ilk olarak eğitim işini üstlenmiş ve doğru davranış kazandırmayı amaçlayan bir kurumun en yetkili temsilcisi olmasından, ikinci olarak da hem öğrenciler hem de işgörenler için otorite figürü olarak rol modeli olmaları gerekliliğinden kaynaklanır (Şahin-Fırat, 2010: 74).
Bir örgütte farklı gruplar arasındaki iletişimi, örgütün genel iletişim yapısından soyutlamak mümkün değildir. Okuldaki müdür-öğretmen iletişiminin niteliği, okul amaçlarının gerçekleştirilme derecesini ve öğretmen-öğrenci iletişimini doğrudan veya dolaylı bir biçimde etkilemektedir. Okulda demokratik bir atmosfer yaratılabilmesi ve amaçların etkili bir biçimde gerçekleştirilebilmesi, öncelikle müdür-öğretmen arasında gerçekleşen çift yönlü iletişime ve bu iletişimin niteliğine bağlıdır (Şimşek ve Altınkurt, 2009: 2).
Cafoğlu’nun (1995) da belirttiği gibi, okuldaki bütün işgörenlerin aynı inanç etrafında toplanabilmesi için, örgütte herkesin katıldığı ortak bir kültürün yaratılması gerekir. Öğretmen, yönetici, öğrenci ve yardımcı personelin iletişimi sonucu ortaya çıkan etkileşim, okul kültürünün belirleyicileridir. Fakat burada en önemli unsur okul yöneticisidir. Nitekim araştırmalar öğretmenlerin, okul kültürünün en önemli resmi temsilcisi olarak okul müdürlerini gördüklerini ortaya koymaktadır (Şahin-Fırat, 2010: 74).
İletişim süreçlerinde okul müdürlerinin çeşitli engellerle mümkün olduğunca karşılaşmaması, iletişimin kalitesi açısından gereklidir. Bu bağlamda, okul müdürlerinin birtakım iletişim becerilerine sahip olması gerekmektedir. Okul müdürlerinin bu konulardaki bilgi ve becerisi, okulun yaşatılmasının temel koşullarından birini oluşturur (Şimşek ve Altınkurt, 2009: 3).
Okul müdürü, diğer yönetsel etkinliklerle birlikte okul kültürünü bilinçli ya da bilinçsiz olarak yönetmektedir. Okul yöneticisinin daha başarılı bir kültür yönetimi davranışı sergileyebilmesi, okul kültürünün gücünü ve yönetim süreçleri açısından önemini iyi bilmesiyle gerçekleşir. Okul kültürünün yönetiminde yöneticinin ilk görevi, güçlü bir okul kültürü oluşturmaktır. Yönetici ve öğretmenlerin ortak değer, norm ve inançlar etrafında birleşmeleriyle güçlü bir okul kültürü ortaya çıkar (Lal, 2012: 39).
Okul kültürünü oluşturan bileşenler arasında başat rol oynayan unsur yöneticilerin, tutum, davranış ve yaklaşımları ile bunları aktarma biçimleri olan iletişim becerileridir. Okulda iletişimin başlatıcısı ve bu süreçlerin belirleyicisi başta okul müdürleridir. Okul müdürleri zamanlarının büyük bir kısmını iletişimde bulunarak geçirmektedirler. Okul müdürleri okulu oluşturan öğrenci, öğretmen ve diğer presonellerinin istek ve ihtiyaçlarını duymalı ve bunlara uygun cevaplar üretebilmelidir. Okulu çevreleyen sosyo-kültürel yapıyı tahlil edebilmeli, çağın tekniğini okulda üretebilmenin koşullarını sağlamalıdırlar (Önsal, 2012: 60).
Ayrıca araştırmalar okul müdürlerinin iletişim becerileri ile okul kültürü arasında doğrusal bir ilişki bulunduğunu da göstermektedir. Şimşek (2003), araştırmasında ise okul müdürlerinin %75’inin etkili fakat geliştirilmesi gereken düzeyde etkili iletişim becerilerine %25’inin ise üst düzeyde etkili iletişim becerilerine sahip olduğunu saptamıştır. Araştırma sonuçları birbirleriyle örtüşmemektedir. Önsal (2012) ise araştırmasında özel okullarda görevli okul müdürlerinin iletişim becerileri daha üst düzeyde olduğunu, resmi okullardaki müdürlerin daha düşük düzeyde, ancak genel olarak değerlendirildiğinde müdürlerin iletişim becerileri etkili fakat geliştirilmesi gereken düzeyde olduğu sonucuna ulaşmıştır. Elde edilen verilerden okul müdürlerinin üst düzeyde etkili iletişim becerileri sergilemeye oldukça yakın oldukları da ortaya çıkmıştır.
Sonuç olarak okul müdürlerinin okulun örgütsel yapısının şekillenmesi üzerindeki konumlarına dayalı etkileri düşünüldüğünde, örgütte hakim olan iletişim şekline, onların tutumlarının ve örgütü örgütleme biçimlerinin kaynaklık ettiği görülecektir. Okul kültürü üzerinde etkili bir role sahip olması gereken okul müdürlerinin buna uygun kişilik özellikleri ve iletişim becerilerine sahip olmaları gerekmektedir (Önsal, 2012: 60).
Sonuç ve Öneriler
Çağdaş okul müdürlerinin en önemli görevlerinden diğeri de okul çevresindeki değişiklikleri sürekli izleyerek, okulun örgüt ve yönetim yapısını bu değişimlere uyarlamaktır Ancak bu yolla okulun en önemli müşterileri olan öğrenciler ile velilerin ihtiyaç ve beklentilerini yansıtan hedefleri belirlemeleri, bu hedeflere ulaşmaları olanaklı olur. Aksi takdirde okulun etkili olarak işletilmesi olanaklı değildir. Bunun için okul müdürleri etkinlikleri yürütürken bir yandan uyarlanma ile ilgili olarak ortaya çıkan sorunları çözerek, diğer yandan bireysel çabaları ve takım etkinliklerini koordine ederek, okulun hedefleri doğrultusunda bir bütün olarak ilerlemesini sağlamak durumundadırlar. Bu noktada okul müdürlerinin etkili iletişim becerilerine sahip olması gerekmektedir.
Sağlıklı bir okul kültüründe okul müdürlerinin ve örgütün değerlerinin uyumu büyük önem taşımaktadır. Okul müdürleri çalışan morali ve örgüt iklimi üzerinde de oldukça fazla etkiye sahiptir. Motivasyon, performans ve iş doyumunu etkilemekte olan örgüt iklimi çalışanların davranışlarını etkilediği gibi, örgüt içindeki davranışlardan da etkilenir. Eğitim yöneticisinin etkililiği ile çalışan morali arasında doğrusal bir ilişki vardır. Etkili eğitim yöneticileri görev bölgesi üzerinde olumlu etkiye sahiptirler. Eğitim yöneticileri aileler, öğrenciler ve çalışanlar ile düzenli olarak iletişim kurarlar. Onlar etkili eğitim yönetiminin iletişimle gerçekleşebileceğinin farkındadırlar.
Günümüzde etkili okul kültürü için okul müdürlerinin, açık ve etkili iletişim kurmak, başkaları ile işbirliği içinde çalışmak, personeli desteklemek, eğitmek ve geliştirmek gibi özelliklere sahip olmaları gerekmektedir. Ayrıca okul müdürleri farklı bakış açılarına ve statüye, farklı kültürlere sahip insanlarla iletişim kurma ve birlikte çalışma yeteneğine sahip olmalıdır. Birçok örgüt gibi eğitim örgütleri de iletişim ve hizmet yönelimli olmalı ve okul müdürlerinin de etkili okul kültürüne sahip olma noktasında iletişim becerilerini de etkili bir şekilde geliştirmek zorunda oldukları bilinmelidir.
Sonuç olarak etkili okul yöneticilerinin önemli özelliklerinin başında okul kültürünü oluşturan kişileri karar sürecine katma ve onlarla yoğun iletişime girmek gelir. Bu durumda okul kültürü üzerinde etkili bir role sahip olması gereken okul müdürlerinin buna uygun kişilik özellikleri ve iletişim becerilerine sahip olmaları gerekmektedir. Çünkü etkili iletişim becerisine sahip olan okul müdürleri etkili okul kültürünün oluşmasında önemli bir rol üstlenmektedirler. Okul müdürlerinin etkili iletişim becerilerine sahip olması noktasında aşağıdaki öneriler sunulmuştur.
Öneriler;
-Okul müdürleri okul kültürünün olumlu şekilde sürdürülmesi noktasında mevcut iletişim becerilerini sürekli geliştirmelidir.
-Okul müdürleri ve öğretmenlere, okul kültürünün ve iletişim becerilerinin boyutları ve önemine yönelik seminerler düzenlenmelidir.
-Okul müdürleri, öğretmenlere karşı tutumlarında özenli davranmalı ve iletişimin önündeki engellerden birisi olan savunma davranışlarını fazlaca kullanmamalıdır.
-Okul müdürlerinin iletişim becerilerinin artırılması amacıyla hizmet içi eğitim programları düzenlenmelidir.
– İletişim çift yönlü bir süreç olduğu için üniversiteler ile işbirliği yapılarak öğretmen yetiştiren bölümlerde iletişim becerileri kazandırmaya yönelik uygulamalara ağırlık verilmelidir.
Kaynakça
Balyer, A. (2012), Çağdaş Okul Müdürlerinin Değişen Rolleri, Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi (KEFAD), Cilt:13, Sayı:2
Bursalıoğlu, Z. (2010), Okul Yönetiminde Yeni Yapı ve Davranış, Ankara: Pegem A Yayıncılık
Fidan, M. (2011), İletişim Kurmak İstiyorum, Konya: Tablet Kitabevi
Gizir, S. (2007), Üniversitelerde Örgüt Kültürü ve Örgüt-İçi İletişim Üzerine Bir Derleme Çalışması, Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, Sayı: 50
Güçlü, N. (2003), Örgüt Kültürü, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:6
Gürüz, D. ve Eğinli, T. A. (2011), Kişilerarası İletişim, Bilgiler-Etkiler-Engeller, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım
Korkut, F. (2005), Yetişkinlere Yönelik İletişim Becerileri Eğitimi, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı: 28
Lal, İ. (2012), İlköğretim Okulu Müdürlerinin İletişim Becerileri İle Okul Kültürü Arasındaki İlişkiler, Kırşehir: Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi
Önsal, A. (2012), Okul Müdürlerinin İletişim Becerileri İle Okul Kültürü Arasındaki İlişki (İstanbul İli Anadolu Yakası Örneği), İstanbul: Maltepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi
Özodoşaık, M. (2012), Kişilerarası İletişim, (Edit: F. S. Banar), Halkla İlişkiler ve İletişim, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayını
Şahin-Fırat, N. (2010), Okul Müdürü ve Öğretmenlerin Okul Kültürü ile Değer Sistemlerine İlişkin Algıları, Eğitim ve Bilim Dergisi, Cilt 35, Sayı 156
Şimşek, Y. (2003). Okul Müdürlerinin İletişim Becerileri İle Okul Kültürü Arasındaki İlişki (Eskişehir İli Örneği), Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eskişehir: Yayımlanmamış Doktora Tezi
Şimşek, Y.ve Altınkurt, Y. (2009), Endüstri Meslek Liselerinde Görev Yapan Öğretmenlerin Okul Müdürlerinin İletişim Becerilerine İlişkin Görüşleri, Akademik Bakış, Sayı:17
[1] Konya Ekol Koleji Anadolu Lisesi Müdürü
Mehmet Birekul, 2016
